فائزه حجتی | آذر ۱۲, ۱۳۹۷ | 0 دیدگاه
پايايي ابزار اندازه گيري (Reliability) یا قابليت اعتماد با اين امر سروكار دارد كه ابزار اندازه‌گيري در شرايط يكسان تا چه اندازه نتايج يكساني به دست مي‌دهد. به این معنی که اگر ابزار اندازه‌گیری را در یک فاصله زمانی کوتاه چندین بار به یک گروه واحد از افراد بدهیم، در نتایج به دست آمده اختلاف چندانی مشاهده نکنیم. برای اندازه‌گیری پایایی شاخصی به نام ضریب پایایی استفاده می‌کنیم. دامنه ضریب پایایی از صفر (عدم پایایی) تا ۱+ (کامل كامل) است. ضریب پایایی صفر معرف عدم پایایی و ضریب پایایی یک معرف پایایی کامل است. پایایی کامل به ندرت دیده می‌شود و در صورت مشاهده باید به دیده تردید به آن نگریست.
پایایی دو جنبه دارد. جنبه اول پایایی، تکرارپذیری ابزار اندازه گيري است. بدین معنی که اگر اگر مطالعه ای در همان گروه نمونه برای بار دوم انجام شود، به همان نتایج قبلی دست یابد. جنبه دیگر پایایی، همسانی یا سازگاری میان سؤالات پرسشنامه یا ابزار اندازه گيري است. به عنوان مثال اگر همه سؤالات پرسشنامه شما رضایت شغلی را می‌سنجد، انتظار می‌رود که همه پاسخها تقریباً سازگار و نامتناقض باشند.
بر این اساس، برای محاسبه ضریب پایایی ابزار اندازه‌گیری، روشهای مختلفی به کار برده می‌شود که عبارتند از:
در اين روش آزمون را در نمونه واحدی از آزمودنيها در دو زمان متفاوت تحت شرايط يكسان اجرا می‌کنیم. سپس ضريب همبستگي بین نمرات بدست آمده از دو آزمون محاسبه مي‌شود که به آن ضريب ثبات یا پايايي آزمون گفته می‌شود. روش بازآزمايي براي اندازه گیری خصایصی مانند هوش مناسب است که در طول زمان تغییر نمی‌کنند. البته به یاد داشته باشید که نتايج دو آزمون عینا مثل هم نمی‌شوند. زیرا مي‌توانند تحت تاثير تمرين (تجربه) و حافظه آزمودنيها و یا افت انگیزه، رغبت، عوامل محیطی و … قرار بگیرند.
در این روش آزمون دارای دو فرم همتاست. یعنی هر دو برای اندازه گیری خصیصه واحدی تهیه شده اند. این دو آزمون از نظر قدرت تشخیص، سطح دشواری و محتوای درونی یکسان ولی از نظر شکل ظاهری تفاوتهایی با هم دارند. بهترین روش برای ارزيابي قابليت اعتماد در آزمونهای رواني و پیشرفت تحصیلی است.
ضريب پایایی بر اساس همبستگي نمرات دو آزمون همتا به دست مي‌آيد.
برخلاف روش موازی، این آزمون فقط یک بار در یک گروه نمونه اجرا می‌شود. بعد آن را به دو نیمه تقسیم و هر نیمه به طور جداگانه نمره گذاری می‌شود. سپس همبستگي بين نمرات اين دو نيمه محاسبه می‌شود. براي محاسبه ضريب پایایی كل آزمون از فرمول اسپيرمن- براون استفاده می‌شود. این روش شکلی از همساني دروني آزمون است و به خصوص زمانی مناسب است که آزمون بسیار طولانی است.
اگر سطح دشواری سوالها در سراسر آزمون یکسان باشد، می‌توان همبستگی نیمه اول را با نیمه دوم حساب کرد. اما اگر سطح دشواری یکسان نباشد، ضریب همبستگی بین سوالهای زوج و فرد محاسبه می‌شود.
كودر و ريچاردسون روشی را براي محاسبه ضریب همبستگی بین دو نیمه آزمون ابداع کردند که همساني دروني محتوای آزمون را نشان می‌دهد. این روش برخلاف روش دونیمه کردن و استفاده از فرمول اسپيرمن- براون مستلزم یکسانی واریانس دو نیمه آزمون نمی‌باشد.
يكي ديگر از روشهاي بررسی همساني دروني فرمول كرونباخ است. اين روش نشان می‌دهد که سئوالات آزمون تا چه اندازه خصيصه واحدی را اندازه گيري مي كنند. ضریب آلفا برای آزمونهایی مناسب است که پاسخها نگرش افراد را روی یک پیوستار از مخالفت کامل تا موافقت کامل نشان می‌دهند.
در تحقیقات علوم اجتماعی غالبا ضریب پایایی بالاتر از ۰.۷۰ قابل قبول است. البته میزان ضریب اعتبار به هدف اندازه گیری نیز بستگی دارد. اگر آزمون برای هدفهای پژوهشی به کار می‌رود یا آزمونهایی که ریسک بالایی ندارند، ضریب پایایی بین ۰.۷۰ تا ۰.۸۰ کافی است. در حالی که در در مطالعات بالینی یا آزمونهایی که ریسک بالایی دارند، به عنوان مثال پذیرش دانشگاه این مقدار باید بیشتر از ۰.۸۵ باشد. همچنین، به زعم برخی از نویسندگان هنگام تصمیم گیری درباره اینده افراد، این رقم باید بیش از ۰.۹۵ باشد.
ضريب پایایی يك آزمون را می‌توان به روشهای زیر افزایش داد:
۱- افزایش تعداد سئوالات: با افزایش تعداد سئوالها، احتمال اینکه آزمون معرف واقعی خصیصه مورد اندازه گیری باشد بیشتر می شود. براي مثال ضريب پایایی يك آزمون ۳۰سوالي مي‌تواند بيشتر از يك آزمون ۲۰ سوالي باشد.
۲- سوال هاي مشابه از نظر محتوا و با سطح دشواري متوسط، قابليت اعتماد آزمون را افزايش مي‌دهد.
۳- حذف سئوالات ناهمساز: با حذف سئوالاتی که همبستگی پایینی با کل آزمون دارند، می‌توان ضريب پایایی را افزایش داد. زیرا به احتمال زیاد این سئوالات چیزی غیر از خصیصه موردنظر را می‌سنجند.
لازم به ذكر است كه ضريب قابليت اعتماد در تفسير نتايج مهم بوده و شرط اساسي در انتخاب يك ابزار اندازه گيري است.